Jacob en Lea gingen naar het Picasso Museum in Málaga. Nu was er de mogelijkheid om zijn werk in levenden lijve zien. Bij aankomst troffen ze een ware kunsttempel aan. Het was één groot eerbetoon aan misschien wel de grootste kunstenaar van de 20e eeuw. Heel zijn leven had Picasso net als veel andere kunstenaars vrouwen geschilderd…

Onder streng toeziend oog van bewakers slenterden ze door de zalen en probeerden de collectie een beetje op zich in te laten werken.

Walbeek vroeg zich af hoe Picasso van een figuratieve op een kubistische stijl was overgegaan. Hoe zou hij dat voor elkaar hebben gekregen, had hij een lange en pijnlijke ontwikkelingsweg doorlopen, veel durf moeten opbrengen, twijfels gekend, tegenstand van de gevestigde orde over zich heen gekregen toen hij met zijn eerste creaties voor de dag kwam, waren er perioden van wanhoop geweest, inzinkingen die hij tergend alleen, in eenzaamheid, moest overwinnen?

Welke gebeurtenissen of mensen hadden hem op beslissende wijze beïnvloed? Vrouwen misschien, welke, hadden die hem liefgehad, gekrenkt, verraden, gehaat, of op handen gedragen, heimelijk of in alle openheid. Kon het geheel of gedeeltelijk worden uitgesloten dat hij al die vrouwen, één voor één, aan zijn laars had gelapt, na iedere scheiding tot ‘de orde van de dag’ was overgegaan, omdat hij alleen maar bezeten was van iets anders, van één ding, van zijn scheppende werk?
Of zou Picasso’s kubisme zomaar als een openbaring, als een meesterlijk toeval aan zijn brein en handen zijn ontsnapt? Had Walbeek als dit het geval mocht zijn niet zijn eigen twijfels plompverloren op de kunstenaar geprojecteerd, aan jezelf ‘ontsnappen’ was niet zo simpel, dat realiseerde Jacob zich maar al te goed, onvermengd kijken naar de werkelijkheid was een verre van eenvoudige opgave.

Walbeek had het niet zo op dat kubisme, het deed hem altijd wat intellectualistisch aan. Hij moest altijd iets in zichzelf overwinnen voordat zijn fascinatie voor dit werk op gang kwam. Als hij dit stadium was gepasseerd voelde hij een grote bewondering voor de wijze waarop Picasso zijn olijfgroene pasteltinten tentoonspreidde.
Hij vermoedde dat Picasso een grote innerlijke drijfveer had gehad om de visuele indruk van voorwerpen te vervangen door een meer verstandelijke weergave van objecten en landschappen.

Iedere keer weer opnieuw beginnen, al het oude, het verworvene loslaten. Stil worden. Overtollige ballast overboord zetten. De leegte zoeken, stil staan, wachten op een nieuwe ingeving. Anders kijken. Prutsen. Uitproberen. Schaven aan de techniek. Iedere keer maar weer. Onophoudelijk. Opeens zag Jacob het. In Picasso’s hele leven had, in plaats van eenheid van stijl en volmaaktheid, ‘lenigheid van geest’ gedomineerd. Alle perioden uit Picasso’s lange leven waren overgangsfasen geweest. Op het eind van dat leven was hij ook nog abstract gaan werken. Het kubisme was slechts een van de verschillende fasen in zijn leven geweest.‘Steeds als hij weer verliefd werd begon hij opnieuw,’ zei Lea tegen Jacob. Hij genoot van haar scherpe opmerkingsgave.

Ze liep voor hem uit. Ze had zo’n mooi zomerjurkje aan, met korte mouwtjes en de rok tot op de knie. Als je goed keek, kon je haar slipje net onder de fijne stof zien. Ze droeg van die stoere en toch elegante sandalen. De zon had haar al een beetje gebruind. Met haar armen over elkaar keek ze naar ‘BAÑISTA’ (1971). Hij ging achter haar staan en legde zijn handen nauwelijks voelbaar op haar schouders. Zo stonden ze daar enkele minuten, vol verbazing en verrukking over dit schitterende schilderij.

©Bram Zoon (2010)

Walbeek hield kantoor aan huis en kon zodoende zijn tijd voor een fors deel zelf indelen. Die vrijheid plaatste hem regelmatig voor onvoorziene kwesties. Hij had bij vlagen de grootste moeite om de dagelijkse dingen die hij moest doen te ordenen en systematisch af te werken. Vaak had hij het gevoel dat de zaken waar hij mee bezig was een eigen leven leidden en hem een dagritme opdrongen waar hij niet of nauwelijksde hand in had. Als Lea van haar werk thuis kwam mopperde ze vaak op hem dat hij bepaalde huishoudelijke dingen niet had gekocht of uitgevoerd. Niet zelden was het hem overkomen dat hij door die karweitjes uit te voeren, juist enige afstand van zijn dagelijkse werkzaamheden en beslommeringen nam. Vaak was hij daarna in staat met meer en betere energie goede en snelle vooruitgang te boeken bij zijn werk. Toch hield hij zich onregelmatig aan deze stelregel. De aanzuigende werking van zijn werkzaamheden en gedachten overvielen hem regelmatig.

Neem nu zo’n idee van Marcel Proust over de liefde. Die kon hem al snel uit zijn dagelijkse ritme brengen. Hij las de regel nadat hij hem had ingetikt hardop voor: ‘Haar noodzakelijkheid voor jou is welbeschouwd puur toevallig, een effect van je vlottende begeerte die zich op iemand heeft gevestigd.’ Zo’n gedachte vond hij mooi. Prachtig. Kijk, daar genoot hij van. Het getuigde van een bijzondere waarheidlievendheid en demaskeerde treffend de gewone en gangbare conventies over wat liefde is. Proust ontkende zo dat zoiets als ‘voorbestemd zijn voor elkaar’ bestaat. Bevrijdend ook. Het zijn enkel ‘egoconstructies’. De liefde is slechts een toeval, zoals zoutkristallen zich willekeurig op een tak in een klamme spelonk vestigen.

Maar Prousts gedachten lieten hem niet los. Ben ik inderdaad een onverbeterlijke romanticus? Het werd hoog tijd om zichzelf eens flink toe te spreken. Hij plaatste het portret van Marcel voor zich en ging van start. ‘Dat het voorbestemd zijn voor elkaar zou bestaan, mag best wel gewantrouwd worden. Dat is zelfs bijzonder verstandig. Maar het mag niet doorschieten. We zijn toch tot meer dan enkel narcistische liefde in staat? Dat de liefde tussen moeder en kind de enige liefde is en al het andere surrogaat blijft, daar kan ik me weinig bij voorstellen. Wél van het enorme belang hiervan voor je verdere leven. Maar dat de liefde zo onveranderlijk blijft, gestold, onbeweeglijk als onder een glazen stolp, dat kan ik me maar moeilijk voorstellen. Een opkomend besef dat we aan elkaar geschonken zijn, mag toch niet bij voorbaat worden uitgesloten, en jezelf, in liefde voor elkaar, vergeten? En kan in die liefde niet iets opbloeien dat wij, de geliefden, aan iets anders, wellicht aan een hoger beginsel toebehoren?’
Walbeek zei tegen zichzelf: ‘Je bent er bijna, als je het nu niet afmaakt loop je inderdaad een groot risico om die onverbeterlijke romanticus te worden.’ ‘Wil het me uitleggen?’ vroeg hij aan zichzelf.
‘In je vroege jeugd hebben je ouders je niet kunnen geven wat je voor je geestelijke ontwikkeling nodig had. Je zoekt daarom – onbewust – naar herstel, naar vervulling van die verlangens. Ik heb weleens iemand horen zeggen dat die pijn je – onbewust – drijft naar genezing. Daarom val je op een partner met diezelfde negatieve eigenschappen als van je ouders. Aan hem of haar mag, kan of moet je dan je onbewuste sores verwerken. Als die onbewuste match met je partner ontstaat kan er iets heel moois opbloeien.’
‘De opgave is dus dat je het zélf moet doen?’
‘Ja dat is ongeveer de strekking. Op een bepaald moment moet je leren te stoppen met almaar achter die onvervulde verlangens aan te gaan. Het gaat om de moed om alleen te staan. Om daar vertrouwen in te krijgen, om dat op te bouwen. Dan zijn belangrijke voorwaarden vervuld om tot die scheppende liefde te komen waarover je het daarnet had.’
Toen hij dit alles gedacht en gedaan had, kon Jacob Prousts gedachten loslaten. Hij moest lachen om zichzelf en om zijn getob. Hij meende dat hij hem toch maar even van repliek had gediend. Deskundigen en geleerde mensen moesten maar uitmaken of hij hierin was geslaagd. Hij was hem en zichzelf in ieder geval dank verschuldigd. Hij stond op en maakte een diepe buiging voor Marcels portret.

©Bram Zoon (2017)

Onze onverschilligheid tegenover elkaar verpakken we in liefdevolheid. Dat doen we uit luiheid en onvermogen. We handelen zo om te voorkomen dat de achterliggende mythe wordt verstoord. Dan zouden we zelf wel eens in geding kunnen komen en met lege handen staan. Deze liefdevolheid verbergt onze leeghoofdigheid en pretenties.

Perioden van ziek-zijn zijn uitermate geschikt om een nieuw ‘uitgangspunt’ voor onszelf voor elkaar en om nieuwe tekst te ontwikkelen. Onder deze omstandigheden mogen we ons immers niet langer in slaap laten sussen. Onze nieuwe hoedanigheid doet een klemmend beroep op onszelf en onze energie. We zijn overgeleverd aan dit zelf en aan niets anders. Geld, status kunnen ons niet langer helpen. We kunnen niet meer op macht, invloed, onze grootspraak, terugvallen.

Zo’n nieuw uitgangspunt is niet zonder risico’s, we moeten niet alles afwijzen, of als ‘slecht’ wegzetten en het nieuwe vertrekpunt ophemelen. Dan vervallen we in nieuwe afhankelijkheden, die onze zicht op een wenkend perspectief direct wegnemen.  Het zit niet in het enkelvoudige (het oude) maar in het meervoudige (het oude én het nieuwe, andere). Het verlangen om beschermd te worden naast het in geding zijn laten bestaan. Niet wegvluchten in het verhullende kiezen. Is dit ‘onrustige opnemen’ het nieuwe uitgangspunt? Willen we daar trouw aan zijn? Dat niet langer laten wegnemen, spankracht die hiervoor nodig is opbouwen, dat leren, uit- en vol te houden? En, uit welke grond komt dit verlangen voort? Welke stem spreekt hier, namens wat en wat wil zij ons zeggen?

@Bram Zoon (Hospital Quirón, Torrevieja, oktober 2017)

Mijn bespiegelingen over ziek-zijn zet ik voort. We moeten bedenken, om met een voorbeeld te spreken, dat een vliegtuig meestal niet door één maar altijd door meerdere oorzaken neerstort. Achteraf kan hierin wel enige ordening in worden gebracht (als de patiënt is overleden) maar voorspellen (waaraan de patiënt zal sterven) is zo mogelijk nog veel gecompliceerder, omdat er veel afhankelijkheden een rol spelen. Hier past dan ook  bescheidenheid, iets dat je niet of weinig tegenkomt. Men meent de oorzaak te weten, iedere terughoudendheid laat men varen, de overledene kan immers niets meer terug zeggen. Patiënten, omstanders, artsen claimen nog te veel het machine-model bij zoiets gecompliceerds en raadselachtigs als het menselijk lichaam en -geest. Daarmee wordt iets vitaals en belangrijks, schijnbaar achteloos, weggesneden.

Maar hoe kunnen we toch een aantal specifieke patiënt gebonden risico’s in kaart brengen, naast de uitkomsten uit de gebruikelijke onderzoeksmethoden? Het lot tarten, uitdagen? Prikkelen om meer over de onvermijdelijkheid van ziek-zijn te weten te komen? Je kan bijvoorbeeld een crises uitlokken door naar een ander land, met andere gewoonten te gaan. Waar anders over ziek-zijn wordt nagedacht. Daarbij risico’s nemen die onbeheersbaar zijn, die je dieper de afgrond instorten? Een nog betere specialist zoeken? Alles valt of staat met het stadium van ziek-zijn en dat is al ingewikkeld genoeg, zeker als er meerdere aandoeningen en specialisten in geding zijn.

Natuurlijk kunnen en weten we veel en is genezing in veel gevallen mogelijk, dankzij kundige en goed opgeleide artsen, die overigens net als wij, gewone stervelingen, worstelen  met existentiële vragen. Maar het zijn helaas meestal de succesverhalen die vooral de ronde doen. Over de complicaties die optreden na ingrepen horen we maar weinig. Daarmee wordt opnieuw iets weggedrukt, ontkent. Geminacht?

In plaats van onze machteloosheid onder ogen te zien zoeken en verschaffen we geruststelling, zeker als de balans tussen ziek- en gezond-zijn onomkeerbaar is verstoord. Niet onbegrijpelijk maar daardoor loop je wel het risico om jezelf ooit nog eens uit handen te geven. De angst die hierbij vrijkomt, als je dat wel doet, mag niet aan de oppervlakte komen, niet bij de ‘patiënt’ en zijn ‘omgeving’. We verhinderen elkaar steeds de vraag te stellen naar ‘wat we hier op deze wereld deden en nog doen?’ Wij doen onszelf en elkaar geweld aan, zo ontnemen we elkaar de mogelijkheid om zelfs maar een glimp van de eeuwigheid in ons op te nemen.

@Bram Zoon (Hospital Quirón, Torrevieja, oktober 2017)

Het nieuwe boek van Bram Zoon

Bram Zoon schrijft verhalen, novelles en essays over uiteenlopende filosofische onderwerpen. Zoon komt uit een gezin van zeven jongens en een meisje. Hij studeerde bedrijfs- en organisatiekunde in Rotterdam (EUR) en Utrecht (Master of Management Change). In december 2010 debuteerde Zoon met Gloed van Liefde, een egodocument. Twee jaar later volgden Egbert Reitsma: architect en kunstschilder en Hemelsplein, een novelle over de zoektocht naar waarheid van econoom Jacob Walbeek. In 2014 verscheen De rots van Calpe, waarvan nog datzelfde jaar een tweede druk verscheen. In juni 2015 kwam De illusie van de zelfbepaling uit, een bundeling van filosofische essays; prof. dr. Frans Jacobs schreef het voorwoord.

De titel van zijn nieuwe boek, een novelle (van 33000 woorden), is: ‘Villa Minerva’. Sub- of ondertitel is: ‘Kroniek van een dagboekschrijver’.

De gevierde architect Timo Ketelaar belt zijn boezemvriend Heimert Trouwborst en wil dat deze onmiddellijk komt. Timo heeft namelijk te horen gekregen dat hij ongeneeslijk ziek is en vraagt zijn beste vriend of hij zijn dagboekaantekeningen wil bewerken, bundelen en publiceren. De twee mannen zijn tot vlak voor het overlijden van Timo samen bezig om de beschouwelijke fragmenten te herschrijven en te rangschikken. Plaats van handeling is Villa Minerva, door hen ook wel ‘landhuis van de geest’ genoemd.

Over die aantekeningen zegt Ketelaar: ‘Er is iets in die notities dat ik al jaren met me meesleep. Dat wil ik aan het daglicht blootstellen, aandachtig bekijken en dan na enige tijd beoordelen in hoeverre het waarachtig en betrouwbaar is. Het is een kwestie die tegenstrijdige gedachten en gevoelens in me heeft achtergelaten. Het is iets dat me na al die jaren, zelfs nu nog, bezighoudt en afremt. Zal ik er ooit achter komen wat dat is? En als ik het eenmaal weet, zal het dan als een noodlot in me rond blijven spoken? Of brengt dat besef me juist rust en kalmte?’

Timo staat voor een oud en menselijk probleem dat hem steeds weer in verwarring brengt. Dat vraagstuk kan als volgt gekarakteriseerd worden: we kunnen van een afstand naar onszelf kijken, maar we kunnen onszelf niet loslaten. Het ‘kennende’ en het ‘wetende’ zijn twee elkaar tegensprekende helften binnen één groter – onbepaald – geheel. Het oog kan alles zien, maar niet zichzelf; net als de hand, die alles kan loslaten behalve zichzelf. Aan deze tegenspraak ontkomt niemand en dit geldt vanzelfsprekend ook voor Timo. Deze kwestie van de onoplosbare dualiteiten vormt de rode draad in de dagboeken.

De kwestie dompelt Ketelaar in een hevige gemoedsstrijd die nog versterkt wordt door spanningen tussen hem en Emma, zijn – overspelige – tweede vrouw. Deze spanningen hangen samen met de aanwezigheid van kinderen uit zijn eerste huwelijk en de manier waarop hij zijn nalatenschap wil regelen. Nadat het fatale longcarcinoom bij Timo wordt ontdekt, ziet hij echter kans om zich als door een mirakel te ontdoen van de onontwarbare tegenstrijdigheden die hem levenslang kwelden.

Wanneer Emma en Heimert na het overlijden van Timo Ketelaar besluiten om samen de definitieve uitgave van de kroniek voor te bereiden, plaatst hen dat voor onvoorziene problemen. Door het wegvallen van Ketelaar ontstaat een vacuüm en al snel blijken jaloezie en wantrouwen vrij spel te krijgen. Heimert heeft onbedoeld krachten opgeroepen die zijn ondergang lijken in te leiden. Hij komt tot een pijnlijke ontdekking op zijn hotelkamer, waar alles kort en klein is geslagen en beklad, terwijl de computer en de bestanden van het dagboek zijn verdwenen.

Wie is hier verantwoordelijk voor? Wie wil Heimert in diskrediet brengen en de publicatie van Timo’s nagelaten geschriften verhinderen? Hoe de personages omgaan met de obstakels op hun weg vormt een centraal thema in de tweede laag van deze novelle, waarin verhaald wordt hoe de uitgave van het dagboek tot stand komt. In de wijze waarop de hoofdpersonen de autobiografische teksten van Timo Ketelaar opvatten en interpreteren, wordt een rijk en geschakeerd beeld geschetst van hun karakters en onderlinge verhoudingen.

©Bram Zoon (2017)

Bewaren

Maandag 26 juni 2017 is onder overweldigende belangstelling afscheid genomen van mijn goede vriend en gangmaker

Dirck Hogetoorn

(Purmerend, 4 augustus 1959 I † Amsterdam, 19 juni 2017)

Dirck leerde ik kennen in de periode dat het Velodrome te Amsterdam een semi-overkapping kreeg. Hij was een jonge maar gedreven gangmaker en ik een renner die (nog) goed ‘vooruit kon’ achter de derny.

Vanaf het moment dat wij elkaar ontmoetten sloten we een verbond om een aantal goede derny-races te rijden en te winnen. Nooit heb ik op hem een tevergeefs beroep gedaan, als ik wilde in- of uit rijden en trainen stond Dirck altijd – belangeloos – voor me klaar. Zijn toewijding voor onze zaak en missie was bijna grenzeloos. Ik ben hem veel dank verschuldigd. Nu overheerst de pijn, de ontzetting en het verdriet door dit gedwongen en onherroepelijke afscheid.

Een van de eerste dingen waar wij op trainden was het trappen van een grote versnelling, één die niemand van de concurrentie dorst te rijden. Toen we die goed rond kregen, gingen we ook op snelheid oefenen. Mecanicien Jan van Vliet legde bij wedstrijden altijd een doek over de ketting, zodat de concurrentie niet kon zien wat wij hadden gestoken. Wij wonnen onder meer de omlijstingswedstrijd van de master zesdaagse van Amsterdam, het derny kampioenschap van Amsterdam (allebei in 2000) en de voorjaarscompetitie (2001).

Dirck, ik wens je voorspoed en zegen op je reis door de eeuwigheid. Ik zal je nooit vergeten.

Carla, ik wens jou, Gregor, Olaf en Floor en hun partners veel sterkte en liefs in de komende tijd.

© Bram Zoon (2017)

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren